Cechy wspólne

Aktualnie w Polsce funkcjonują dwie wspólnoty samopomocowe oparte na programie 12-kroków opracowanym w latach 40. XX wieku przez Anonimowych Alkoholików. Wspólnoty te to: Anonimowi Seksoholicy (SA) oraz Wspólnota Uzależnionych od Seksu i Miłości (SLAA). Wspólny dla obu tych wspólnot program 12-kroków definiuje zachowania hiperseksualne jako uzależnienie z którym nie można sobie poradzić o własnych siłach. Program ten zakłada istnienie „siły wyższej”, którą każdy z uczestników może dowolnie zdefiniować (np. jako Boga, wspólnotę ludzi zdrowiejących, albo inaczej). To właśnie „siła wyższa” pomaga w wychodzeniu z nałogu, ale tylko wtedy jeśli się z nią współpracuje.

Pierwsze 3 kroki programu 12-kroków to doświadczenie osobistej bezsilności wobec nałogowych zachowań, odkrycie, że jest jakaś inna siła, która możne nam pomóc (np. Bóg, lub inni ludzie) i podjęcie decyzji, żeby z tej pomocy skorzystać. Kolejnych 9 kroków to kolejno praca nad rozliczeniem się ze swojej nałogowej przeszłości oraz podjęcie prób zrozumienia, jakie mechanizmy własnego zachowania przyczyniły się do powstania i utrwalenia nałogu, a następnie podjęcie próby zmieniania tych mechanizmów w codziennym życiu oraz utrwalanie tej zmiany poprzez dbanie o osiągniętą abstynencję, pogłębianie relacji z „Siłą Wyższą” oraz pomaganie innym cierpiącym z powodu nałogu. 

Różnice

Obie wspólnoty łączy tych samych 12 kroków przejętych od Anonimowych Alkoholików. Jednakże w odróżnieniu od Anonimowych Alkoholików, którzy definiują abstynencję jako całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu, w przypadku wspólnot skupiających się na nałogowych zachowania seksualnych, nie ma jednej definicji abstynencji seksualnej.

Tutaj pojawiaj się różnice między obiema wspólnotami. Anonimowi Seksoholicy definiują trzeźwość seksualną jako aktywność seksualną podejmowaną tylko i wyłącznie z partnerem/partnerką w sformalizowanym związku małżeńskim (czy to poprzez ślub cywilny, czy kościelny). Oznacza to, że wszelkie inne formy aktywności seksualnej (masturbacja, seks z osobą z którą nie jest się w związku małżeńskim) uznawane są za złamanie abstynencji. We Wspólnocie Anonimowych Uzależnionych od Seksu i Miłości każdy z uczestników może samodzielnie zdefiniować swoją abstynencję – np. jako zaprzestanie podejmowania płatnych kontaktów seksualnych, lub zaprzestanie masturbacji z oglądaniem pornografii, albo jako podejmowanie kontaktów seksualnych tylko w stałym związku (nie koniecznie formalnym).   

Praca na programie 12-kroków

W każdej ze wspólnot poznaje się program 12-kroków dzięki spotkaniom grupy oraz pracy indywidualnej pod kierunkiem bardziej doświadczonego i zdrowiejącego uczestnika wspólnoty. 

Grupę tworzą osoby uzależnione (zazwyczaj od kilku do kilkudziesięciu) spotykające się w dowolnym miejscu (najczęściej są to sale przy ośrodkach pomocy, czy kościołach, których koszt wynajmu jest stosunkowo niski) o ustalonej, stałej porze (najczęściej raz w tygodniu, ale niektóre grupy spotykają się częściej). Podczas spotkań grupy uczestnicy wspólnie czytają literaturę opisującą program 12-kroków oraz przykłady ich zastosowania w swoim życiu innych osób uzależnionych. Następnie każdy z uczestników może podzielić się swoimi przemyśleniami i doświadczeniami dotyczącymi czytanego fragmentu. W ramach dzielenia się własnym doświadczeniem można posłuchać o wielu podobnych historiach do własnej, co daje poczucie jedności i pozwala przełamać izolację, która u osób w nałogu często wiąże się z poczuciem być odosobnionym i jedynym człowiekiem borykającym się z danymi problemami. Zazwyczaj pomaga to również poradzić sobie ze wstydem, który zazwyczaj wiąże się z uzależnieniem. Na tej samej zasadzie można dowiedzieć się o tym, jak inne osoby radzą sobie z nałogiem i spróbować zastosować ich metody we własnym życiu.  

Grupa prowadzona jest przez uczestników wspólnoty, nie ma w niej terapeuty, zazwyczaj nie ma również stałego prowadzącego. Na okres kliku miesięcy wybiera się osobę, która odpowiada za przygotowanie sali przed spotkaniem lub jej posprzątanie, ale zawsze jest to na zasadzie wolontariatu. W każdej chwili można zrezygnować z uczestnictwa w grupie i / lub zacząć uczestniczyć w innych grupach funkcjonujących w ramach danej wspólnoty. W związku z tym, że spotkania organizowane są przez innych ludzi, którzy też są lub byli w nałogu, na spotkaniach (tak zwanych „meetingach”) obowiązują zazwyczaj zasady zapobiegające zbędnym konfliktom, takie jak. Zakaz przerywania wypowiedzi innym uczestnikom, opowiadania szczegółów sytuacji seksualnych, które mogłyby pobudzać innych, czy komentowania i oceniania wypowiedzi innych osób. Obowiązuje również zasada anonimowości rozumiana jako zakaz opowiadania o tym, co się spłaszało na spotkaniu innym osobom, mówienia o tym, kogo się spotkało oraz publicznego określania siebie jako członka danej wspólnoty. Zasady te maja zapewnić wszystkim uczestnikom komfort i bezpieczeństwo.  

Drugą formą pracy we wspólnotach 12-rokowych jest praca z opiekunem, którego nazywa się zgodnie z tradycją zapożyczoną z USA „sponsorem”. Celem tej pracy jest osiągnięcie trzeźwości pod kierunkiem osoby, która tę trzeźwość osiągnęła wczesnej i utrzymuje od długiego czasu. Cel ten osiąga się poprzez realizowanie kolejnych 12 kroków programu. Zazwyczaj każda wspólnota ma opracowane swoje pytania i ćwiczenia do każdego z tych kroków, które przekazywane są przez opiekunów swoim podopiecznym, a Ci kiedy zaczynają również osiągać abstynencję przekazują je dalej swoim podopiecznym. Przykładowe zadania to np. odpowiedzenia na listę pytań dotyczących konsekwencji nałogowych zachowań na pierwszym kroku, lub zrobienie listy swoich mocnych i słabych stron na kroku szóstym. Praca ta podzielna jest na małe fragmenty. Opiekun i podopieczny spotykają się co jakiś czas lub dzwonią do siebie, by podzielić się spostrzeżeniami na temat wykonanego zadania. Zazwyczaj opiekun opowiada jak to było w jego przypadku, a podopieczny o tym, co dostrzegł w swoim życiu. Opiekun poświęca swój czas zupełnie bezpłatnie. Robi to w ramach ostatniego kroku, czyli pomaganiu innym uzależnionym, aby wyrazić wdzięczność za swoją trzeźwość i przekazać rozwiązanie, które sprawdziło się w jego przypadku innym potrzebującym ludziom.   

Którą wspólnotę i grupę wybrać?

Wybór danej wspólnoty, jest kwestią bardzo subiektywną. Z pewnością warto uwzględnić w tym wyborze swoje przekonania religijne oraz doświadczenie. Dla osób, które uznają przedmałżeńskie współżycie seksualne za niemoralne, naturalnie bliższa może być wspólnota Anonimowych Seksoholików, dla osób współżyjących w związkach nieformalnych, chcących zaprzestać innych problematycznych zachowań, bliższa może być wspólnota Anonimowych Uzależnionych od Seksu i Miłości.

Warto pamiętać, że mimo iż w danej wspólnocie obowiązuje jednolita definicja abstynencji (której utrzymanie jest celem pracy z opiekunem) oraz ta sama literatura, to jednak każda ze wspólnot tworzona jest przez ludzi o bardzo różnych charakterach. Ludzie Ci tworzą poszczególne grupy w ramach wspólnoty. Jeśli ktoś mieszka w dużym mieście może mieć możliwość uczestnictwa w spotkaniach nawet kilkunastu grup tygodniowo w ramach danej wspólnoty.  

Tradycją wspólnot 12-krokowych jest zalecenie osobie nowej, by w pierwszym miesiącu lub 3 miesiącach uczestniczyła w jak największej liczbie spotkań. Z jednej strony jest to dobry test motywacji do podjęcia pracy na programie 12-krokowym, z drugiej dobra okazja, żeby zapoznać się z wieloma grupami działającymi w ramach wspólnoty i  wybrać tę, w której dana osoba czuje się najlepiej i której efekty pracy przemawiają do niej najmocniej. Podobnie jest z opiekunem, można o wprowadzenie w program 12-kroków poprosić taka osobę, której historia życia najbardziej do nas przemawia i / lub której sytuacja jest najbardziej zbliżona do naszej (np. mającej dzieci lub będącej po rozwodzie. Itp.). Wielość osób w każdej ze wspólnot daje duże możliwości wyboru.  

Czy program 12-krokowy jest skuteczny dla wszystkich?

Prawdopodobnie, podobnie jak i inne aktualnie dostępne formy pomocy, tak i programy 12-krokowe nie są w metodą, która sprawdzi się dla każdego. Jako, że w programach tych nie uczestniczą terapeuci oraz naukowcy, nie dysponujemy rzetelnymi danymi pozwalającymi stwierdzić, jaka jest ich skuteczność. Najlepszym sposobem jej oceny jest po prostu przekonanie się czy w danej wspólnocie i grupie działającej wewnątrz tej wspólnoty są osoby, które skutecznie poradziły sobie z nałogiem, których styl i sposób życia jest tym, czego poszukujemy. Jeśli osób takich jest wiele, to jest to prawdopodobnie najlepszy wskaźnik potencjalnej skuteczności danej grupy. W grupach opartych na programie 12-kroków funkcjonują powiedzenia typu „program działa, jeśli Ty działasz na jego rzecz”. Z pewnością dla uczestników zadowolonych z efektów programu jest to prawda. Warto jednak pamiętać, że jeśli  przez wiele miesięcy (czasem może lat) szczerze i gorliwie próbujesz uwolnić się z nałogowych czynności przy pomocy grupy samopomocy, ale nie widzisz zadowalających efektów, może w Twoim indywidualnym przypadku warto rozważyć skorzystanie również z innych form pomocy – np. psychoterapii indywidualnej lub farmakoterapii.

Jakie są koszty korzystania z tego typu pomocy?
Udział we wspólnotach 12-krokowych nie wiąże się z żadnymi kosztami finansowymi. Uczestnicy grup składają się na wynajem Sali, gdzie dana grupa działa, ale zawsze są to składki dobrowolne i w niewielkich kwotach (do 5 zł za spotkanie). 

Inne formy samopomocy
Innymi formami samopomocy są grupy internetowe działające jako fora dyskusyjne. Uczestnicy tych grup wymieniają się swoimi doświadczeniami oraz sposobami na poradzenie sobie z nałogiem. W Polsce największym tego typu przedsięwzięciem jest grupa Onanizm.pl. W języku angielskim funkcjonuje kilka dużych grup, które niebawem opiszemy nieco dokładniej.