W 2015 dr Paula Banca z Uniwersytetu Cambridge wraz z zespołem specjalistów przeprowadziła badanie naukowe, którego celem były lepsze scharakteryzowanie problemu kompulsywnych zachowań seksualnych (ang. Compulsive Sexual Behaviors – CSB). Naukowcy chcieli porównać grupę 22 pacjentów i 40 osób kontrolnych pod względem procesów fundamentalnych w zaburzeniach znanych jako uzależnienia. Procesy te to „poszukiwanie nowości” (ang. Novelty seeking), „warunkowanie na wskazówkę” (ang. Cue-conditioning) oraz „zawężenie uwagi” (ang. Attentional bias).

Poszukiwanie nowości to proces który może być zarówno przyczyną jak i konsekwencją uzależnienia. Osoby mające tę tendencję do nadmiernego poszukiwania nowych doznań i doświadczeń często borykają się z wieloma problemami. Znane są wyniki badań, w których ta cecha istotnie różniła grupę osób uzależnionych od kokainy czy też grupę osób napadowo pijących alkohol. W swoim badaniu dr Banca przeprowadziła 3 eksperymenty, jeden z nich dotyczył właśnie preferencji nowości. W tym eksperymencie osoby badane na początku były zapoznawane z 3 kategoriami bodźców (erotyczne zdjęcia ludzi, nie erotyczne zdjęcia ludzi, zdjęcia mebli). A następnie uczestnicy brali udział  w zadaniu, w którym wybierali jedno zdjęcie z prezentowanych par z różnych kategorii. Jeden obrazek z pary był znany a drugi nowy. Po każdym wyborze osoba otrzymywała nagrodę pieniężną lub nie, badani byli proszeni o wygranie jak największej kwoty. Jednak nagrody były dystrybuowane losowo a naukowcy analizowali nie kwotę wygraną przez osoby ale to jak często wybierali nowe i znane zdjęcia. Wyniki tego eksperymentu są następujące: pacjenci z problemem kompulsywnych zachowań seksualnych częściej, w pierwszym wyborze, wybierali  nowe zdjęcia niż znane zdjęcia neutralne. Co więcej pacjenci wybierali częściej nowe zdjęcia erotyczne niż nowe zdjęcia mebli. Osoby kontrolne natomiast chętniej preferowały nowe zdjęcia nieerotyczne niż nowe zdjęcia mebli. Jak widać grupa pacjentów w porównaniu z grupą kontrolną preferowała nowe bodźce związane z kategorią szczególne ich interesującą, czyli kategorią erotyczną.

Bardzo ważnym procesem jest także warunkowanie na wskazówkę. Warunkowanie rozumiane jako forma uczenia się sposobu reakcji np. przyjmowanie narkotyku czy też aktywność autoerotyczna na bodziec warunkowy w formie wskazówki np. miejsce spotkań ze znajomymi czy materiał pornograficzny w przypadku autoerotyzmu. W badaniu dr Banca przeprowadziła dwa zadania związane z warunkowaniem. Oba zadania były podobnie przeprowadzone, różnica polegała na użyciu erotycznych lub  pieniężnych nagród. W pierwszej części prezentowano osobom badanym czarno-białe formy graficzne na ekranie, a następnie po konkretnych formach pojawiała się nagroda erotyczna lub pieniężna, po innych był tylko szary ekran, w ten  sposób warunkowo reakcje uczestników. W drugiej części czarno-białe formy graficzne sparowano z nowymi wzorami (dużą literą A i B). Osoby badane miały wybrać z pary formę graficzną lub literę, po każdym wyborze wygrywały wynagrodzenie lub nie. Wybór form graficznych wiązał się zawsze z wyższym prawdopodobieństwem nagrody. Podobnie jak w poprzednim eksperymencie naukowców nie interesowały wygrane kwoty a wybory dokonywane przez badanych. Pacjenci częściej wybierali formy graficzne, które wcześniej wiązały się z pojawieniem się nagrody erotycznej niż z brakiem nagrody w porównaniu do osób kontrolnych. Nie było takiej różnicy w przypadku pieniężnej wersji tego zadania. Co możemy rozumieć jak tendencję do łatwiejszego warunkowania się na wskazówkę.

W trakcie tego eksperymentu zebrano także dane dotyczące procesu „zawężania uwagi”, czyli preferencji tych wskazówek które są związane z obiektem uzależnienia np. zapachu nikotyny, widok nagiej kobiety, smaku alkoholu. Jest to bardzo charakterystyczna cecha osób uzależnionych od substancji chemicznych. W badaniu zauważono że te osoby, które częściej wybierały bodźce warunkowe nagród erotycznych niż bodźce neutralne, wykazywały też większe natężenie procesu zawężania uwagi na bodźce erotyczne (dane o zawężani uwagi zebrano w innym eksperymencie na tych samych osobach badanych). Co możemy rozumieć jako korelację, im większe jest zawężenie uwagi tym większe będzie warunkowanie na bodźce związane z zawężeniem uwagi.

W ostatniej części badania wykonano eksperyment z użyciem metod obrazowania mózgu. 20 pacjentów i 20 osób kontrolnych wzięło udział w zadaniu eksperymentalnym. Najpierw, w fazie warunkowania, badani widzieli 6 kolorowych form graficznych po których występowały nagrody erotyczne, pieniężne lub neutralne. Następnie, w fazie wygaszania, po formach graficznych nie pojawiały się nagrody. W trakcie zadania mierzono aktywność mózgu. W grupie pacjentów zauważono spadek aktywności mózgu w ważnych strukturach, takich jak grzbietowa kora przedniego zakręty obręczy (dACC) oraz dolny zakręt skroniowy, w trakcie pierwszej fazy zadania gdy prezentowano nagrody erotyczne. Naukowcy interpretują ten spadek aktywności jako proces habituacji, czyli przyzwyczajania się do bodźca. Co ciekawe spadek ten korelował ze zwiększoną preferencją nowych bodźców seksualnych z (patrz wyniki pierwszego eksperymentu). W kolejnej fazie eksperymentu, gdzie po bodźcach warunkowych nie występowały nagrody zauważono efekt zmniejszenia aktywności mózgu w momencie braku nagrody erotycznej w porównaniu do braku nagrody neutralnej. Zmniejszenie to było w obszarze prawego brzusznego prążkowia (ventral striatum) i dotyczyło obu grup badanych. Naukowcy przeprowadzili także analizę funkcjonalnych połączeń między różnymi strukturami mózgu. Zauważono silne połączenie między strukturami dACC, prawego brzusznego prążkowia oraz obustronnych hipokampów. To połączenie funkcjonalne między regionami było u grupie pacjentów silniejsze w drugiej części ekspozycji na zdanie, natomiast u osób kontrolnych w pierwszej części fazy warunkowania.

Podsumowując w tym badaniu wykazano, że pacjenci z problemem kompulsywnych zachowań seksualnych mają zwiększoną preferencje nowych bodźców erotycznych, łatwiej też warunkują się na wskazówki erotyczne w porównaniu z neutralnymi. Co więcej generalnie łatwiej ulegają warunkowaniu zarówno na wskazówki erotyczne jak i pieniężne w porównaniu z grupą kontrolną. Generalizacja ta może wskazywać na uogólnioną wrażliwość na nagrodę. Na poziomie aktywności mózgu, mają większą habituację na nagrody erotyczne w obszarze dACC, a przywykanie to jest skorelowane z preferencją nowości dla bodźców pobudzających te grupę. W grupie pacjentów zauważono także zawężenie uwagi skierowane na wskazówki erotyczny, co dalej wspiera proces warunkowania na te wskazówki.

Autor: Małgorzata Wordecha

źródło: Novelty, conditioning and attentional bias to sexual rewards.